‘Mijn leven is geweest, het wordt almaar slechter’

Het politieke debat over 'voltooid leven' duurt voort en is complex. Momenteel is het kabinet aan het onderzoeken hoe veel ‘gezonde’ ouderen genoeg hebben van het leven en zelf willen beschikken over hun levenseinde. Een persoonlijk verhaal van Frans (93), wiens euthanasieverzoek twee keer werd afgewezen.

Al twee keer is Frans’ verzoek om euthanasie bij de Levenseindekliniek afgewezen. Hij is niet ziek, lijdt niet ondraaglijk en dus kunnen artsen zijn wens niet inwilligen. Frans noemt zijn euthanasiewens een luxewens, maar vindt ook dat er te makkelijk gedacht wordt over ouderdomsklachten. De gebreken die zijn ontstaan door ouderdom beperken zijn vrijheid en onafhankelijkheid. ‘’Voor wie leef ik nog? Ik heb geen vrouw, geen kinderen, iedereen ontvalt me of zit in hetzelfde schuitje. Iedereen probeert me te helpen, het is goedbedoeld allemaal maar het hoeft van mij niet.’’ Een mentor, bewindvoerder, fysiotherapeut, huisarts en dagelijks thuiszorg zijn slechts een aantal van de vele betrokkenen bij Frans’ zorg. Daarnaast komt er elke middag een hulpstudent om te helpen bij de dagelijkse taken.

Gehoor

Ping! Ping! Door de voordeur heen klink het geluid van een fietsbel. Het geschuifel achter de deur komt dichterbij. De deur gaat langzaam open, in de opening staat Frans (93). Een oude man, gehuld in een ruimvallende trui en pantalon, staat in de deuropening. Daarnaast staat Fleur (22), de hulpstudente van vandaag. Met de schouders iets gebogen en de rug gekromd schuifelt hij achter zijn rollator naar de woonkamer. Wederom klinkt de luide ping van de fietsbel. De man oogt vrolijk, verre van levensmoe. Hij vertelt dat hij de fietsbel op zijn rollator wilde testen en tegelijkertijd ook zijn eigen gehoor. Soms, vertelt hij, hoort hij het geluid van de bel niet en is hij bang dat zijn gehoor verder achteruit gaat. ‘Vaak’, vult de hulpstudent aan, ‘moet het batterijtje dan vervangen worden.’

Op adem komen

Ze zijn net terug van boodschappen doen. Het is Frans’ gewoonte om daarna even op adem te komen voor de tv met een whisky-cola. Met behulp van instructiebriefjes zet hij de tv op Teletekst. De studente brengt het mixdrankje naar Frans en verdwijnt zelf naar de keuken. Met grote slokken drinkt Frans het drankje op. Minutenlang is het stil. ‘Hèhè, ik ben er weer’, lacht hij. Langzaam buigt hij voorover, pakt met beide handen de stoelleuning en duwt zijn lichaam uit de stoel. Met de armen breed, zoekend naar evenwicht, zet Frans wankele passen richting de tafel bij het raam. Het zonlicht en de warmte van de verwarming doen vergeten dat de lente nog pril is. Zachtjes klinkt het gezoef van voorbijrijdende auto’s, verder is het stil op deze verdieping.

Gehaakte bankkleedjes en Afrikaanse houtkunst

In het appartement, op veertien hoog, woont Frans vanaf zijn pensioen. Het lijkt of de tijd er heeft stil gestaan. Twee donkere leren banken met bovenop een gehaakt kleedje, muurlampen met sierlijke lampenkappen en donkerbruine houten dressoirs. Verrassend zijn de kunstwerken aan de muur. Handgeweven muurtapijten uit Indonesië, koperen Afrikaanse wandborden en schilderijen met dansende Indianen. Zijn hele werkleven verbleef hij in het buitenland. Toen hij terugkwam naar Nederland wilde hij thuiskomen in de tijd waarin hij Nederland had verlaten. Tegelijkertijd wilde hij ook een stukje van veertig jaar leven in het buitenland om zich heen houden.

Het leven van nu

Achter zijn rechteroor draagt hij een gehoorapparaat, het linkeroor is volledig doof. Met de jaren zijn er steeds meer ouderdomsgebreken ontstaan. Frans somt zijn hulpmiddelen op: Een bril, gehoorapparaat, rollator en incontinentiemateriaal. ’ k heb geen pijn en ben niet ziek, maar fijn is het leven niet. Alle gebreken komen door ouderdom, behalve die waarvoor ik een rollator heb.’ De rollator is pas een jaar geleden gekomen. Een ferme windvlaag zorgde ervoor dat Frans ten val kwam en in het ziekenhuis belandde met een gebroken schouder en heup. Bewonderenswaardig genoeg kon hij na revalidatie weer naar huis en zijn leven oppakken. Eenmaal thuis was Frans somber en lusteloos. Hij had minder energie dan voorheen en zijn geheugen liet hem vaker in de steek. En bovenal: de rollator verpestte alles voor hem. De rollator is voor Frans de belangrijkste reden om niet meer te willen leven. ‘Het laatste jaar heeft mijn hele leven vergalt. Vroeger kon ik gaan en staan waar ik wilde, ik was onafhankelijk. Nu kan ik nergens meer heen.’

Geen toekomst

‘Het is niet vreselijk om te leven, maar er zit geen toekomst in. Het verslechtert alleen maar; mijn oren, mijn ogen, mijn geheugen gaat achteruit. Ik heb zo’n mooi leven om op terug te kijken. Altijd met plezier gewerkt en gereisd. Ik wil dat niet verliezen door rottige laatste jaren. lk wil gewoon de herinnering aan het goede leven behouden.’

Voltooid leven

In 2010 werd het burgerinitiatief Voltooid Leven opgericht, dat pleitte voor legalisatie van hulp bij zelfdoding aan mensen die hun leven voltooid vinden. De huidige euthanasiewetgeving is bedoeld voor mensen die uitzichtloos en ondraaglijk lijden. Ouderen die ‘klaar zijn met leven’ en/of een opstapeling van ouderdomsklachten ervaren, vallen niet onder deze wetgeving. De voorstanders benadrukken de individuele wens van zelfbeschikking, de tegenstanders benoemen kwetsbare ouderen als thema voor maatschappelijke aandacht. In 2016 kwam een politieke onderzoeksgroep tot de conclusie dat de huidige euthanasiewetgeving voldoende is, al is aanvullend onderzoek nodig. Artsenfederatie KNMG pleit ook voor meer maatschappelijke aandacht voor het ervaren gevoel van zinloosheid onder ouderen: ‘In de praktijk zal het vooral gaan om kwetsbare mensen die verlies van zingeving ervaren en vaak afhankelijk zullen zijn van de hulp van anderen. Het gaat hier om complexe en tragische problematiek waarvoor geen eenvoudige oplossingen bestaan. De KNMG deelt de opvatting van het kabinet dat een door ouderen ervaren gevoel van zinloosheid een maatschappelijk vraagstuk is. In plaats van een nieuwe weg naar hulp bij zelfdoding te openen pleit artsenfederatie KNMG er voor om te investeren in oplossingen die de problematiek van een ervaren gevoel van zinloosheid onder ouderen adresseren.’