Marvel Cinematic Universe: meedogenloos succesvol
- Niels Wassenaar
- 8 mei 2019
- 5 minuten om te lezen
Bijgewerkt op: 10 mei 2019

Avengers: Endgame draait pas twee weken, maar is nu al de film met de op één na hoogste opbrengst ooit. Zo vestigt de Marvel Cinematic Universe (MCU) zich nog steviger in de toppositie van meest succesvolle filmfranchises ooit. Volgens mediawetenschapper Dan Hassler-Forest is het succes dat Marvel Studios heeft met het MCU weergaloos: “Er is nog nooit een wereldwijd mediabedrijf geweest dat zo veel macht had en dat tegelijkertijd ook zo goed begreep wat mensen op dit moment graag willen zien.” Maar hoe komt het dat het MCU zo succesvol is geworden? En is dat wel een goede ontwikkeling voor de filmindustrie?

In 2008 begon Marvel het MCU met Iron Man. Ondertussen zijn we elf jaar, 22 films en een totale opbrengst van bijna twintig miljard euro verder. Volgens mediawetenschapper Dan Hassler-Forest (46), die onder andere het boek Capitalist Superheroes schreef, is het succes qua impact en formaat alleen maar te vergelijken met Star Wars: “Maar een groot verschil is dat Star Wars niet op dezelfde manier zo'n gigantische veelvuldige filmreeks heeft opgebouwd maar juist fases heeft van vrij weinig films en een heleboel spin-off-producten en daar zijn brand mee heeft ingevuld.” Het opzetten van een Cinematic Universe kan dan ook gerust vernieuwend genoemd worden. “Dat proberen eigenlijk alle grote mediabedrijven heel duidelijk na te maken. Dat blijkt veel moeilijker te zijn dan je zou denken. Je ziet dat veel van het succes hiervan te maken heeft met dingen zoals de casting. Dat heeft Marvel, al dan niet per ongeluk, heel knap en effectief gedaan.”

De vooruitstrevende filmserie sprak groot MCU-fan Jeffrey Evertse (26) bij het zien van Iron Man meteen aan. “Het is een heel nieuw idee, de superhelden zelf niet natuurlijk, maar dat je op zo'n schaal een gigantisch universum kan creëren.” Hij heeft alle films meermaals gezien en zijn kaartje voor Endgame had hij ook al lang van tevoren gekocht. “Het MCU heeft echt goed opgebouwd naar dit punt en het wordt heel goed afgesloten. Er waren ook echt wel momenten waarbij ik even diep adem moest halen. Dat ik echt dacht: ik kan hier echt dik gaan zitten janken als ze nog langer op dit shot blijven hangen.”
Hoofdnerd

Volgens Hassler-Forest is een belangrijk aspect van het succes dat film en televisie naar elkaar toe gegroeid zijn. “Er wordt bij filmseries zoals het MCU in een heleboel afleveringen, opgebouwd naar een einde van een seizoen zoals Endgame.” Dit werkt goed doordat consumenten, via bijvoorbeeld streamingsdiensten, de eerdere afleveringen makkelijk kunnen inhalen. Dit zorgt voor een sneeuwbaleffect. Hassler-Forest: “De producent van het MCU, Kevin Feige, heeft heel goed begrepen dat digitale toegang tot de recente films ervoor zorgt dat je in zo'n reeks niet zozeer een heel lang verhaal opbouwt, maar wel loyaliteit aan de personages en daarmee dus ook aan het Marvel-brand.”
Ook Evertse ziet Kevin Feige als een belangrijke factor voor het succes, maar hij prijst juist wel het groot opgebouwde verhaal. “Feige is als hoofdnerd aangesteld om te zorgen dat alles klopt. Hij zorgt dat superhelden logisch ingevoegd worden in het universum en dat er geen grote plotholes zijn. Ik denk dat die concentratie, vooral van hem, het MCU tot zo’n groot succes heeft gemaakt. Het is één groot verhaal.”
Wéér een superheldenfilm
Het succes van Endgame toont aan dat het filmpubliek de superhelden nog niet zat is. Hassler-Forest dacht tien jaar geleden nog dat superheldenmoeheid onvermijdelijk was: “Toen waren superhelden al tien jaar redelijk dominant geweest en schreven ook veel mensen dat het nu wel een keer klaar was. Nu zijn we weer tien jaar verder. Het is alleen maar veel erger geworden. We zitten gewoon in een historische filmperiode die geen duidelijk voorbeeld heeft.”
Een verklaring hiervoor lijkt te zijn dat Marvel een hele verscheidenheid aan stijlen en genres heeft weten te incorporeren. Hassler-Forest: “Ik denk dat ze heel goed zijn geweest in het diversifiëren van wat mensen van superhelden verwachten. Doordat de genres variëren van politieke thrillers tot romantische komedies ontsnap je aan het euvel dat mensen gaan denken: 'oh het is wéér een superheldenfilm'.” Evertse ziet de variatie in genres daarentegen niet als een factor die veel heeft betekend voor het succes van het MCU. “Mensen gaan niet naar Ant-Man omdat het een komische film is. Ze gaan er echt heen om te kijken hoe Ant-Man wordt opgebouwd.”
Volgens Evertse speelt de representatie van minderheden wel een grote rol. “Vooral Black Panther was echt een cultureel fenomeen. Maar ik denk ook wel dat dit één van de krachten van de MCU is, het is in zekere zin wel gebaseerd op de realiteit.” Hassler-Forest houdt er een andere menig op na. “Marvel is niet goed geweest wat betreft de representatie van bijvoorbeeld vrouwen, zwarte mensen, andere minderheden en met name homoseksualiteit. De films zijn tot nu toe heel erg gefocust geweest op witte mannen. Er is heel veel druk op Marvel om die koers te wijzigen. De laatste paar jaren zijn ze daarmee begonnen.”

Sovjet-achtig vijfjarenplan
Endgame is gepromoot als het einde van een tijdperk. Het zou de afsluiting zijn van hetgeen waar Marvel met de MCU al die jaren naar toegewerkt heeft. Hassler-Forest gelooft daar niet zo in. Hij denkt dat de MCU gewoon op dezelfde manier zal doorgaan. Lachend zegt hij: “Ja, wat denk jezelf? Het is de meest succesvolle franchise ter wereld. De film neemt afscheid van een paar acteurs die ook te duur werden. Het is in allerlei opzichten handig om op een gegeven moment een wisseling van de wacht te hebben.” Endgame is volgens hem dus op geen enkele manier daadwerkelijk een eind. “Het is het eerste moment sinds de aankondiging van The Avengers dat er niet een soort Sovjet-achtig vijfjarenplan klaarligt, maar dat zal zonder twijfel op Comic-Con 2020 of zelfs al eerder worden aangekondigd.“
Evertse denkt wel dat Marvel het wat rustiger aan zal doen. “Vooral de laatste paar films zijn opbouw richting Endgame geweest. Het moet nu allemaal weer wat kleiner gehouden worden. Ik ben fan, maar ik heb nu wel een opgelucht gevoel. Het voelt op een bepaalde manier nu gewoon klaar. Dus het is fijn als er nu weer losse films komen, waar ik ook weer zin heb om naartoe te gaan.”
Stockholmsyndroom

Dat het MCU doorgaat is in ieder geval zeker, want over twee maanden komt de volgende film, Spider-Man: Far From Home, al weer uit. Ook deze film zal naar verwachting weer veel geld opbrengen voor Marvel Studios, dat in 2009 werd gekocht door Walt Disney Studios. Die koop heeft Disney bepaald geen windeieren gelegd. Het bedrijf is in de afgelopen jaren gegroeid tot de grootste filmstudio ooit. Evertse ziet wel een voordeel in het machtiger worden van Disney. “Marvel Studios heeft laten zien dat ze begrijpen dat het publiek niet dom is. Ze gaan niet zomaar films uitpersen om meer geld binnen te krijgen. Het geld van Disney zorgt ervoor dat alle personages terug konden komen in Endgame. Als je een mediabedrijf zoals Disney achter je hebt, kan je dat soort dingen regelen.”

Hassler-Forest deelt dat optimisme niet: “De ‘endgame’ van Disney zelf is om zo veel mogelijk intellectueel eigendom in eigen hand te houden. Daarmee willen ze een zo groot mogelijk deel van de bioscoopomzet opeisen en de attractieparken er mee vullen. Wij komen met z'n allen te lijden aan een soort Stockholmsyndroom. Wij gaan houden van de dingen die ons door de keel worden geduwd. De acteurs die multimiljonair worden van ons geld, gaan we ook nog bedanken voor wat ze ons geven. Het is een beetje alsof je buiten de McDonalds gaat staan en heel hard gaat roepen: ‘Dankjewel voor het maken van deze heerlijke maaltijd. Ik geniet zo van mijn hamburger'.”
Hij vindt het succes van het MCU daarom geen gezonde ontwikkeling voor onze cultuur of voor de filmindustrie. “We leven nu in een bizarre culturele conditie waarbij we ons over de jaren heen emotioneel hebben laten meeslepen door deze acteurs, deze films en deze franchise. Onze emoties worden heel handig bespeeld door de Disney-pianist op dit moment. Het gaat Disney om niks minder dan werelddominantie. Het heeft allemaal een heel erg sinistere bijsmaak.”
Comments