Waarom wordt de honderdjarige oorlog niet nationaal herdacht?

EEN HISTORISCHE KIJK OP DE NEDERLANDSE DODENHERDENKING 4 MEI

AMSTERDAM, 7 MEI 2019

Het ‘4 en 5 mei comité’ is er weer druk mee - de nationale dodenherdenking ‘s avonds op 4 mei. Het is een dag waar ieder jaar, al sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog, veel ophef over is. We herdenken de slachtoffers van de oorlog, en tegenwoordig veel meer. Niet iedereen is het daarmee eens. Wanneer hoeft een oorlog niet meer herdacht te worden? Hoe gaan we om met uitbreiding en vervaging van zo’n herdenking?

Op de Dam in Amsterdam vindt ieder jaar de grootste herdenkingsceremonie van het land plaats. Onze Koning en Koningin leggen een krans en het welbekende trompetgeluid speelt de Taptoe, een geluidssignaal dat vroeger gebruikt werd om het einde van de dag aan te kondigen. Nu wordt dit geluid nationaal gebruikt bij herdenkingen, maar ook bij begrafenissen. Na de laatste noot is het plein, en het hele land, twee minuten stil.

Iedereen thuis hoeft ‘alleen maar’ twee minuten zijn of haar mond te houden. Maar ook bedrijven vinden het belangrijk de slachtoffers te herdenken. Zo taxien, stijgen en landen er geen vliegtuigen op Schiphol tussen 20:00 en 20:03. De impact die dat heeft op de logistiek van vliegveld en de luchtvaart is makkelijk in te denken. Ook de NS herdenkt en geeft reizigers de gelegenheid om te herdenken. Om 20:00 staan alle treinen in het land even stil. Ook dit lijkt logischerwijs een grote impact te hebben op de vervoersdienst, maar dit valt mee. ‘Alle treinen komen twee minuten later aan dan gepland, dus in principe zullen reizigers met overstappen hier geen hinder van ondervinden’, aldus de klantenservice van de NS. Veel supermarkten sluiten hun deuren rond 19:00 op 4 mei. ‘Zo kunnen de medewerkers op tijd naar huis en kan iedereen die dat wil herdenken om 20:00’, aldus de supermarktmanager van Marqt op de Grote Houtstraat in Haarlem. Maar ook in Amsterdam, waar de winkels doorgaans later open zijn dan in de rest van het land en (bijna) altijd open op nationale feestdagen, sluiten de supermarkten ruim voor 20:00 hun deuren.

Wie, zoals de meesten van ons, al jaren de dodenherdenking op de Dam bijwoont (of deze op televisie ziet) kan aan de vergrijzing niet ontkomen. Ieder jaar dunnen de overlevenden van de oorlog uit, en worden ze ouder. Vaak wordt rondom 5 mei veel geschreven en gepraat over het doel van de herdenking, en de gedachten die de burgers hierbij hebben. De eerste herdenking werd gehouden op 9 mei 1945 op de Dam in Amsterdam, waar de gevallenen van de oorlog werden herdacht. Stapsgewijs zijn met de jaren de te vereren groepen en personen aangepast. Uiteindelijk worden nu alle Nederlanders herdacht die sinds de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen in oorlogen en handels- en vredesmissies. Vanaf de jaren 80 is de herdenking ook gericht tegen racisme en onverdraagzaamheid, aldus een woordvoerder van het 4 en 5 mei comité. Recent is de in 2015 gestelde eis dat een herdacht slachtoffer de Nederlandse nationaliteit moet bezitten herzien, omdat hiermee bijvoorbeeld Joodse vluchtelingen uit Duitsland onbedoeld worden buitengesloten.

Wat duidelijk is: er is veel veranderd in de afgelopen decennia rondom het doel, de specificatie van de herdachte slachtoffers en de invulling van de dodenherdenking. Dit is niet voor niets - oorlog is, begrijpelijk, een zeer gevoelig onderwerp voor velen. Maar wat als alle moeders, vaders, ooms, tantes, vrienden en vriendinnen die in de oorlog zijn omgekomen, die de oorlog hebben meegemaakt en overleefd, er niet meer zijn? Wat als de herdachten steeds vager in ons geheugen gegrift zullen staan, en we alleen nog een over-grootoma hebben die een peuter was toen de oorlog beeindigd werd? Wie herdenken we dan? En wordt de dodenherdenkingsceremonie dan niet te vaag? Over wie gaat het gedicht, traditioneel ieder jaar geschreven door een scholier uit het land, dan? Het Koninkrijk der Nederlanden kent een rijke oorlogsgeschiedenis. Zo voerden we (de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden) van 1566 tot 1648 oorlog tegen Spanje. Deze oorlog wordt hedendaags ook niet nationaal herdacht. Logischerwijs zal de Tweede Wereldoorlog in de toekomst ook een van de vele oorlogen worden waar wij als land in verwikkeld zijn geweest. Maar wanneer is het tijd om los te laten? ‘Nog lang niet’, stelt Fenna Poletiek. Haar vader woonde in Rotterdam tijdens de bombardementen op deze stad. ‘De oorlog is nu nog maar een generatie van ons verwijderd. Dat is veel te kort geleden. Inderdaad, de overlevenden worden steeds ouder en tijdens de nationale herdenking spreekt niemand meer die de oorlog overleefd heeft. Maar deze mensen zijn er nog wel, en de kinderen van overlevenden, zoals ik, zijn er ook. Wij hebben vroeger thuis, maar recent nog steeds, veel verhalen gehoord over het leven tijdens de oorlog. Dat mogen we nooit vergeten, en het is belangrijk deze verhalen door te geven aan volgende generaties. Dit kan via herdenkingsceremonies, en dit is ook het meest krachtig in mijn mening.’

Het is duidelijk dat de herdenking nog steeds veel emoties oproept en dat Nederland nog lang niet klaar is om de nationale herdenking op 4 mei af te schaffen. Volgens een onderzoek van het 4 en 5 mei comite is de Tweede Wereldoorlog nog steeds voor de meeste Nederlanders de belangrijkste gebeurtenis uit de nationale geschiedenis. Zo kunnen we er vanuit gaan dat de dodenherdenking, hoewel het wellicht meer omvat en breder wordt getrokken, in ieder geval nog lang niet uit het zicht verdwenen is.

---

- Er is nog steeds een groot draagvlak voor 4 en 5 mei. 83 procent van de Nederlanders vindt de dodenherdenking belangrijk.

- 5 mei wordt minder belangrijk geacht - zo’n driekwart van de Nederlanders vindt Bevrijdingsdag belangrijk. 71 procent wil dat Bevrijdingsdag een vrije dag wordt voor iedereen in het land.

- We moeten op 5 mei stilstaan bij het feit dat vrijheid niet vanzelfsprekend is: het aantal Nederlanders wat het eens is met deze stelling is in de afgelopen jaren zelfs toegenomen.

- Vaak wordt gedacht dat dodenherdenking minder ‘populair’ is onder bevolking met een migratie-achtergrond. Dit blijkt onjuist. Wel hangen verschillen samen met leeftijd en leefstijl meer dan met etnische achtergrond.

Bron: https://www.4en5mei.nl/pers/persberichten/persbericht/80/nederlanders-vinden-wo-ii-belangrijkste-historische-gebeurtenis