Reportage Cultuur : Op zoek naar het 'levenselixer'

Tekst: Lauri Beckmans

Royal College of Physicians, Edinburgh

Een bezoek aan het Royal College of Physicians, Edinburgh

AMSTERDAM – Wie zich in Edinburgh, Schotland beweegt waant zich in een wereld als uit Harry Potterverhalen. De stad gebouwd rondom een vulkanische rots met daarop een kasteel (als uit hetzelfde tovenaarsverhaal), heeft een pittoreske en magisch aandoende uitstraling. De toverfans onder de toeristen zijn duidelijk zichtbaar doorheen de stad en te spotten in wandeltochten langs de hoogtepunten waar J.K. Rowling haar bekende boekenserie op heeft gebaseerd. Deze wandeltochten worden veelal geleid door jonge studenten in volledig tovenaars-tenue, inclusief puntmuts.

Magie

De geïnteresseerden in daadwerkelijke magie, of althans het fundament waarop de verhalen gebaseerd zijn, komen aan hun trekken bij de expositie in het Royal College of Physicians. De koninklijke universiteit voor medische wetenschap is gevestigd in een indrukwekkend pand aan Queen Street, Edinburgh, dat uitkijkt over de Queen Street Gardens, een weelderig park. De straat heeft weg van de gelijknamige Koninginnelaan aan het Vondelpark te Amsterdam, en is één van de duurste straten van Edinburgh. Het statige gebouw is rijk versierd met diverse standbeelden van belangrijke figuren in de medische wetenschap. De koninklijke entree achter een viertal zuilen is enkel in gebruik voor hoog bezoek, maar één deur verder is het publiek entree. De volledig vernieuwde publieke ruimte is pas geopend sinds 3 december 2018.

Tentoonstelling

Het is de eerste keer dat het college haar deuren openstelt voor buitenstaanders, en haar ware schatten tentoonstelt aan het grote publiek. De wisselende exposities zijn gratis te bezoeken voor eenieder die binnenwandelt. Op dit moment te bezichtigen: Searching for the Elixir of Life, een tentoonstelling met alchemistisch thema. Deze expositie is slechts te zien tot 31 mei 2019, maar is het bewonderen zeker waard.

Ripley's Scroll

De kenner van esoterische wetenschappen zal hier zijn hart ophalen bij het zien van deze alchemistische schatten. Bij binnenkomst in het statige gebouw valt direct het ultramoderne ontvangst op. De ronde receptie, hippe lampen en grote glazen deuren bieden een opvallend contrast voor de eeuwenoude manuscripten die worden tentoongesteld. Op het eerste oog lijkt de expositie niet uitbundig, en wellicht wat karig, maar van dichtbij bekeken blijken de tentoongestelde boeken en manuscripten gigantisch zeldzaam en bijzonder. Opsmuk of mooidoenerij hebben deze schatten niet nodig, want dat de zaal kil en leeg aanvoelt valt totaal niet op. Dat ik de enige bezoeker ben lijkt niemand erg te vinden; vooral ik niet.

Het Royal College of Physicians brengt de tentoonstelling van alchemistische bronnen vanuit het oogpunt van de medische wetenschap. De koninklijke universiteit voor medische wetenschap heeft in het verleden meer gruwelijkheden tentoongesteld. Denk aan een expositie van medische fotografie met beelden van operaties uit 1840; of een verzameling van overblijfselen van oorlogswonden –slachtoffers. In verhouding met deze beelden vallen de historische boekwerken wellicht in het niet, maar al lijkt het misschien niet heel spectaculair en schokkend, de kennis die in deze bibliotheek tentoongesteld wordt is van zeer groot belang voor de medische wetenschap.

Raadselachtig

De mysteries en legendes van alchemie zijn volgens Estela Dukan, hoofd van de bibliotheek, nog steeds een raadsel voor onze moderne wereld. “Waarschijnlijk weet jij er meer vanaf dan wij!” drukt ze mij serieus op het hart terwijl we voor een metershoog interactief scherm staan waarop de Ripley Scroll (Ripley’s perkamentrol) digitaal te bekijken is. Het gevaarte is ongeveer 5,5 meter lang, en de glazen vitrine waarin hij opgeborgen ligt toont slechts anderhalve meter. Middels het scherm kunnen bezoekers de hele rol door scrollen, toont Dukan door de verschillende delen van de afbeelding aan te klikken. “We vragen de bezoekers echt om hun ideeën, hun input. Wat zien zij hierin; want wij komen er niet uit. Het zou maar zo kunnen dat een bezoeker plotseling een inzicht heeft waar wij nog niet aan hebben gedacht.”

Alchemisten geloofden dat de raadselachtige codes, puzzels en afbeeldingen in de perkamentrol en de manuscripten de stappen bevatten om de Steen der Wijzen te fabriceren. Deze magische steen zou vervolgens ieder metaal kunnen transformeren naar goud, en een levenselixir produceren waar de drinker onsterfelijk van zou geraken. De alchemistische wetenschap heeft veel betekend voor de hedendaagse scheikunde (ook wel: chemie). In de periode van de 15e eeuw tot de vroegmoderne tijd was er geen duidelijk onderscheid tussen alchemie en scheikunde of medische wetenschap. Zo blijkt ook in de expositie. Alchemie speelde een belangrijke rol in het vormen van de medische wetenschap zoals we die nu kennen. Veel vroege dokters waren namelijk ook alchemist en brouwden eigen medicijnen voor patiënten. Veel preparaten dragen alchemistische namen. In een glazen vitrine, haast weggestopt in een hoekje staan piepkleine flesjes uit de 18e eeuw. De exotisch ogende potjes dragen vergeelde etiketten waar met sierlijke letters ‘Dragon’s blood’ op is geschreven. “Of dit daadwerkelijk drakenbloed is zullen we nooit weten,” lacht Dukan. “Helaas zijn er geen restanten van draken waarmee we dit zouden kunnen vergelijken. Wel was het een belangrijk middel in de oude geneeskunde, en werd het gebruikt tegen virussen en ontstekingen.” Dukan leidt me langs verschillende rijkversierde manuscripten uit de 16e, 17e en 18e eeuw. “Veel alchemisten hebben hele belangrijke ontdekkingen gedaan voor de huidige wetenschap. Zo hebben ze verschillende distilleerapparaten uitgevonden, maar ook toevallige ‘per ongelukkige’ ontdekkingen zoals een haargroeimiddel,” vertelt ze.

Of de Steen der Wijzen ooit daadwerkelijk gemaakt is, en het levenselixir is gevonden, is tot noch toe onduidelijk. Of we dit ooit gaan ontrafelen blijft onzeker, maar eenieder is van harte welkom een poging te doen de eeuwenoude teksten te ontcijferen. Dat er veel bijzondere bronnen, afbeeldingen en teksten over zijn gemaakt blijkt uit deze expositie, die magisch aanvoelt. Dat J.K. Rowling haar Harry Potter-verhalen hierop heeft gebaseerd is begrijpelijk. Deze magische manuscripten hebben een air van mysterie en daarmee genoeg aan de simpele aankleding. Zo heeft deze tentoonstelling dus geen tovenaarsgewaad nodig.